Ma nā moʻolelo mele o nā lāhui like ʻole, e kamaʻilio nā holoholona me kekahi me ka hoʻohana ʻana i nā huaʻōlelo. A pehea kā lākou kamaʻilio maoli? Ua nīnau ʻia kēia nīnau e nā ʻepekema he nui - nā mea noiʻi o ka ʻano holoholona. He holoholona kekahi ʻōlelo a nā holoholona? ʻO kaʻoiaʻiʻo, ʻo ka nānā ʻana i kekahi pūʻulu o nā aniani, ʻike ʻike ʻoe ʻaʻole i kuhi ʻia kekahi poʻe he nui, akā e nānā ʻoliʻoli ana a puni. Ma ka liʻiliʻi o ka pōʻino, hāʻawi lākou i kahi hōʻailona i ko lākou mau hoahānau. A hoʻomaka ka ʻohana holoʻokoʻa. Hiki paha i kēia hōʻailona kuʻuna i ʻōlelo na alopeke? A i ʻole a i ʻole kekahi poʻe ʻē aʻe i loko o ka hipa e hōʻike ana i ka ʻano weliweli o nā hoʻouna? Ua hoʻoholo e nā ʻepekema ʻepekema i nā hōʻailona kuʻuna o ka mea i hoʻomohala ʻia mai ka honua holoʻokoʻa holoʻokoʻa - primates, dolphins, nā kohola. I kēiaʻatikala, ua hōʻuluʻulu mākou i ka hoʻokolohua ma nā mōmele hominid. ʻO kēia mau chimpanzees, orangutans, gorillas a me nā mea ulu ʻē aʻe i kūkulu ʻia. Ua hoʻokō ʻia nā poʻe e komo i loko o ke kamaʻilio pū me lākou, e heluhelu ma lalo nei.
ʻO nā ʻike mua
Ke manaʻoʻiʻo ʻia ka ʻōlelo maʻamau kēlā i ka mana nui e hoʻokaʻawale i ke kanaka mai ka honua o ka holoholona. Akā, ʻo nā kaikuaʻana maikaʻi ʻole ke emi aku i kā mākou mea liʻiliʻi? Ua manaʻo ʻia ia nā nūnū i hōʻike i nā manaʻo o ka holoholona. No laila, e ulu ana kahi ʻīlio i ka hoʻoweliweli, ʻo ka hele ʻana i ke ʻano o ka hōʻowalewale ʻana, me ka uhu - ʻeha, ke ʻimi - ka noi, a pēlā aku e maopopo ai ka mea nona kekahi ʻīlio i kahi nui a i ʻole ka liʻiliʻi. Akā haʻi aku nā mea kani mai ka manaʻo ma mua o ka ʻike. Akā ʻo ka ʻōlelo ʻōlelo he manawa kūpono no ka kamaʻilio. Hoʻololi ka ʻike i nā moile? Ke nānā nei iā lākou, hiki iā mākou ke ʻōlelo i kēia mau holoholona e kamaʻilio maikaʻi lākou kekahi me kekahi. Inā ʻoe e hūnā i kekahi mea i ʻike ʻia e kekahi kanaka e pili ana i kona wahi, a laila ka mōʻī ʻē aʻe, haʻi ʻia mua, e loaʻa iā ia. Akā pehea lākou e hoʻokau ai i ka ʻike? I ka mua, ua hoʻoholo nā ʻepekema a i nā kani. A ua hoʻomaka lākou e aʻo iā lākou. A ʻo ka hopena, ua hoʻākoakoa ʻia kahi papa inoa.
He kānāwai hoʻoholo
I hōʻiliʻili ʻia nā huaʻōlelo pōkole mua i ka makahiki 1844 e ka ʻepekema Farani e Piercon de Gembloux. Nui ia mau huaʻōlelo pōkole. Akā ʻaʻole ia he ʻike, akā he hōʻailona nui. Ua kākau ko lākou ʻepekema ʻana a ʻoiai ke nānā ʻana i nā pōmaika ʻAmelika Hema.
I ka hopena o ke kenekulia XIX, ua hele nui ke kāmika mai nā USA L. Garner ma ke ʻano like. Ma ke aʻo ʻana i nā leo i kōkua ʻia ʻo ia ʻaʻole ʻoi e ka lōʻihi ma mua o nā mea i hoʻokumu ʻia. Ua hoʻokomo ʻo ka mea ʻepekema i ka mea i loko o ka hale lua me nā ʻaina o nā mau mako. Ua kākau ka phonograph i pehea lākou e kamaʻilio pū ai me kekahi. Hoʻouna ʻia i ka pākaua hoʻokahi, hāʻawi ʻia ke kāne i hoʻolohe i nā ʻōlelo a ka wahine. A ua pane hou aku la oia me he mea i lohe ai i ka ike. He mea paʻakikī loa nā kani i hana ʻia e nā mō'ī. ʻO ka hoʻopaʻa ʻana i hana ʻia e ka phonograph e ʻae iā Garner e kamaʻilio me nā holoholona. Ua hoʻomaopopo ke kanaka ʻepekema ʻoi aku ka nui o ka pilikino o kekahi mau manu o ka nui o nā mau moʻo, ʻoi aku ka nui o kā lākou ʻōlelo. Eia naʻe, ua hiki i ka ʻepekema ʻoiai ua paʻa iki ka ʻōlelo a nā holoholona. A ʻo zoologist Alfred Brem i pale aku i ka ʻike a kani nā holoholona, e hōʻike ana i nā manaʻo a me nā manaʻo, a ʻaʻole ia e hoʻopuka i ka ʻike.
ʻO ke kamaʻilio ʻana nā mōʻī
Aia pū kekahi mau poʻe ʻepekema i hele i ke kūkākūkā me nā primates ma kahi ʻano ʻē. ʻAʻole pono ka poʻe e aʻo i ka ʻōlelo a nā mōkē, akā ʻo ia hoʻi. Inā hiki i kekahi mau manu ke haʻi i nā huaʻōlelo, a laila no ke aha ʻaʻole primates? Akā paʻa ke kaʻina e aʻo ai i nā apes nui i ka ʻōlelo a ka poʻe. I ka makahiki 1916, ua aʻo aku ʻo W. Furniss i ka orangutan e haʻi i ʻelua mau huaʻōlelo: kīʻaha a makuakāne. ^ E Ha yM. Akā ʻaʻole e like me nā manu, ʻaʻole ka mōʻī i hoʻohana i kēia mau huaʻōlelo me ka maikaʻi ʻole, akā no ka mahalo i nā mea. Ua ʻike ʻia ke kanaka ʻepekema ʻo ka orangutan e hāʻawi maikaʻi ʻia i nā huaʻōlelo ma ke ʻano o ka lehelehe a me nā lehelehe. I nā makahiki 50 o ka makahiki iwakāluakūmākahi, ua hana ʻia e nā kānakaʻepekema nā hana o ka hoʻokolohua ʻana i hana ʻia kahi kiki chimpanzee liʻiliʻi, he wahine wahine ʻo Vicki. A no ka hoʻoponopono ʻana i kekahi mau pilikia kūpono, ua haʻalele ka moʻo i kahi hope o nā keiki. Akā ʻo kahi kamaʻilio wahaheʻe, ua hoʻokele ʻo Vicki i ka ʻōlelo ʻehā wale nō huaʻōlelo.
Pehea e kamaʻilio ai nā makahi?
ʻO ka kūleʻa o nā chimpanzee liʻiliʻi i loko o ka hoʻomohala hoʻomohala i nā kānaka ʻepekema e noʻonoʻo hou i ka nānā ʻana i waho o nā holoholona he ʻokoʻa ʻole ka ʻōlelo. I ka makahiki 1966, ua nānā ka pōkole Gardner, nā mea ʻepekema mai ʻAmelika Hui Pū ʻIa i kahi kiʻi ʻoniʻoni e pili ana iā Vicki a ʻike i kahi mea e pani nui ai nā maka o nā zoologists. ʻO ka chimpanzee, e hoʻolaha pono i nā hua i aʻo ʻia, i hui pū ʻia me lākou. Ke nānā nei i nā monetile e kamaʻilio me kēlā me kēia, ua hoʻoholo nā Gardners ʻaʻole ʻo ia nā leo he mea nui loa i ke kamaʻilio ʻana o nā holoholona. Ua loaʻa i kēia male i kahi cimpanzee liʻiliʻi i kapa ʻia ʻo Washo a hoʻomaka ʻo ia e aʻo iā ia i ka ʻōlelo a ka poʻe kuli. Hōʻike lākou iā ia i kahi mea a hoʻopili i nā manamana lima i loko o kahi makeha, me ka hoʻopiʻi ʻana ma Amslena. Ua hōʻike ʻo Washo i nā mana kupaianaha. ʻAʻole wale ʻo ia i aʻo i hoʻokahi mau hola a me kanaono kumuhana, ua hana maikaʻi ʻo ia ma ka launa pū ʻana me nā kānaka. Hoʻomaka ʻo ia e hoʻohui i nā huaʻōlelo. No ka laʻana, ma hope o ka ʻike ʻana i kahi kaila a me ke hoʻomaopopo ʻana i ke ʻano o ka hana ʻana, ua hana ʻo ia i kahi huaʻōlelo hou: kahi pahu kūʻaʻa.
Kahiʻaoʻao ʻōlelo
Hoʻokumu ʻia e ka kūleʻa o nā Gardners, hoʻomau nā ʻepekema i nā hoʻokolohua me nā primano humanoid. I ka makahiki 1972, ua aʻo ʻia he mau 'īnoa haneli ma Amslena ma ke Kulanui o Oklahoma. Ua hoʻokō ʻia nā hoʻokolohua me nā mea nui loa o nā piliona - gorillas, chimpanzees, bonobos Ua hōʻike nā Monkeys i nā hopena kupaianaha. Ke hoʻokele nei ka male bonobo Kanzi ma luna o ka 160 mau ʻōlelo (a ua ʻike ʻo ia ma mua o ʻekolu tausani ma ka pepeiao). Ua lilo nō ʻo ia i kaulana no ka mea ʻo ia i hana i nā pono. I kēia manawa makemake ʻo ia e wehe i ka puka e hoʻokaʻawale ana iā ia mai ka hale paʻa o kāna kaikamahine aloha, ʻo ka dwarf chimpanzee Tamuli. ʻAʻole naʻe ka mea nui me ka mea noiʻi ʻo S. Savage Rambo. Ua ʻōlelo ʻo ia: "ʻO Tamuli ke ki. E haawi mai ia ia iaʻu, a wehe ae au i ka puka. Nana aku la o Kanzi ia Tamula a hana hou i kekahi mau leo. Ma hope o kēlā, hāʻawi ʻo ke kaila kūwaha i ke kī i ka mea noiʻi. ʻO ka nānā ʻana i ke kamaʻilio ʻana o nā mole i kēlā me kēia i, hiki iā mākou ke hopena a hoʻohana lākou i ka hoʻohana ʻana i nā helehelena helehelena, ʻike a me nā hōʻailona leo i ka manawa like.
Nā hiʻohiʻona akamai
ʻO ka ʻike, ʻike wale ʻia o ke ʻano o ka ʻāʻī o ka ʻāʻī e pale i ka poʻe humanoid mai ka hoʻokae ʻana i ka ʻōlelo o ka ʻōlelo kanaka. Akā ʻaʻole naʻe kēia ma kahi o ka ʻōlelo a ka ʻole o kā lākou ʻōlelo, a ʻaʻole hiki i ko lākou lolo ke hoʻokipa i kekahi o nā ʻano loea i hoʻokumu ʻia i ka ʻike o ka poʻe. Hiki i nā Humanoid primates ke kūkulu i nā ʻōlelo a hoʻokumu i nā neoplasms waha. Ke nānā nei pehea pehea e kamaʻilio ai nā mōʻī, kēlā me kēia mea, he maopopo ka mea iʻike ai lākou. No laila, ka gorila Coco, i ka ʻike ʻana i kahi kanaka inapo, ʻōlelo, "ʻO ke poʻo Barefoot." ʻO ka mea maoli, ʻike nā māka i nā loli i ka manaʻo o ka paukū ma ka hoʻonohonoho ʻana o nā huaʻōlelo ("hānai wau iā ʻoe" a "Hānai ʻoe iaʻu"). ʻO ka mea kaulana loa, ʻo ia ka wahine wahine o ka bonobo, nāna i aʻo i kāna pahu huaʻōlelo hōʻailona, me ka kū ʻole ʻole, me ka ʻole o ka lilo o ke kanaka.
ʻIla IQ
He kūpono ʻole ka hoʻopili ʻana i kahi kiʻekiʻe o ka hoʻolālā ʻana i ka naʻauao me kahi ʻōlelo a kekahi kanaka. Ma hope o nā mea a pau, ua hoʻomohala ka poʻe i nā ho'āʻo a me nā hana he nui e hoʻoholo i ke kiʻekiʻe o IQ. I ka wā i kū koke ʻia ai nā kamepiula, hoʻomaka nā mea ʻepekema e hoʻokau i nā hoʻokolohua no ka ʻike ʻana i ke ʻano o nā kamaʻōlelo leo e hoʻohana ana i ka pākuhi a me nā kiʻi. ʻO ka male bonobo male Kanzi i ʻōlelo ʻia e mākou e hoʻokō piha i ka ʻenehana hou. Ua hoʻohana ʻia nā Lexigrams (nā hōʻailona geometric) i ka ʻonihi. Mai kāna huaʻōlelo koʻikoʻi, ua mālama ʻia ʻo Kansi me ʻelima haneli mau hōʻailona. Wahi a nā hoʻokolohua, ʻo ka mea nui i ulu ʻia ka Bonobi pygmy chimpanzee. Palapala like kona papa ma kahi keiki i nā makahiki ʻekolu. Aneane like gorillas a akamai. Nā mea e hoʻomanaʻo ai iā Coco, ua hoʻomau ʻia ma kahi o hoʻokahi kaukani mau huapalapala.
No ke aha he aha keʻakeʻa i ka hoʻomohala?
Nā mākiaʻike e nānā ana i ke kamaʻilio ʻana o nā moʻo, manaʻo e paʻa i kēia mau holoholona nā keiki. Makemake lākou e pāʻani, pāʻani. I nā mea e loaʻa ai ka meaʻai, nā mākaʻi e hōʻike nui ana i ka nui o ka maemae a me ka akamai, e waiho ana i nā keiki ʻelua a ʻekolu paha mau makahiki. Akā i ka huli ʻana i ka ʻike, ʻoi aku ka ikaika o nā keiki o ka poʻe kānaka. A he mea nui kēia no ka hoʻomohala holoʻokoʻa o ka mea pono. E ulu a kamaliʻi, a me lākou i ka pae o kā lākou IQ. A e noho mau nā keiki primates no ke ola.
No ke aha ka mea e haʻahaʻa ai ka ʻōlelo a nā moʻo?
E like me kāu e ʻike ai, nui ka mana o nā primates i mea e mākaukau ai i ka haʻi ʻōlelo. Akā no ke aha, ma ka launa pū me kekahi me kēia, ke hoʻohana wale nei lākou i nā hōʻiliʻili liʻiliʻi o nā kani a me nā mea kūloko? Ua ʻepekema nā kānaka ʻepekema ma ke kiʻekiʻe o ke kūkulu ʻana i kā lākou kaiāulu, ʻaʻole pono nā kamaʻilio e ʻoi aku. ʻO kahi hōʻailona o ka pilikia e pili ana i ka pilikia, ka lono o nā meaʻai kokoke, kahi mea e kāhea ai e ʻili a e neʻe paha i kekahi wahi ʻē aʻe - ʻo ia ka pūʻulu holoʻokoʻa ʻike holoʻokoʻa. Eia naʻe, eia kekahi mau manaʻo. ʻAʻole maopopo iki kahi kanaka i ka pae o ka kamaʻilio o ka primate. Inā ʻoe e ʻimi pono i ka ʻōlelo a nā moʻo, hiki iā ʻoe ke ʻike i ke kī no ka hoʻomaopopo ʻana.
Unsplash.com
ʻO kekahi, ʻo nā holoholona, ʻo ia hoʻi nā mōʻī, he nui nā mea maʻamau me ka leo o nā kūpuna. ʻO kēia no nā hiʻohiʻona physiological a me nā hiʻohiʻona o ka articulation, me nā kūlana o ke kamaʻilio a me ke kamaʻilio ma waena o nā kānaka i loko o ka hui.
Pili nā leo kūloko i ke kumu o ka haʻi ʻōlelo. Hōʻike ʻia nā hōʻailona olakino o ka poʻe a me nā holoholona e nā poʻe ʻepekema, nā mea noiʻi a me nā mea hānāwai, a ua hōʻoia kēia mau haʻawina i ka like ʻana o ka leo kani leo o nā moʻo me nā hōʻike o ka naʻau i ka haʻi kanaka. No ke aha lā kēia e hana nei a pehea e ʻike ai i nā ʻepekema kēia ʻike?
ʻO ke kamaʻilio leo
ʻOi ke kani, kahi kani nui i mea nui o ka hoʻomohala o ke ola ma ka Honua, ʻoiai ʻo ia ka mea e "ʻoi aku ai" ʻo ia ka manaʻo o ka lawe ʻana i ka ʻike i ka honua o nā mea ola, i kū ʻia e ka maikaʻi o ka haʻi ʻana o ka leo a me ka ʻike i loko o nā kānaka. ʻOiai ka haʻi ʻana o nā holoholona i waena o lākou i ko kākou ʻike pilikino, ʻo ke ʻano o nā leo ke ala nui no lākou e kamaʻilio ai. I kēia manawa ʻaʻole mea hōʻole i ke kani leo, a me nā kaila ʻē aʻe, e pālahalaha loa i ke aupuni o nā holoholona, a me nā hopena e pili ana i ka manaʻo, ʻo ia hoʻi nā mea maʻalahi, he ʻano wale nō ia no nā kānaka, akā, ʻo ka hapanui o nā holoholona, ʻaʻole e haʻi aku i nā moʻo. Aia i ka ʻōlelo o nā holoholona nā ʻōnaehana ponoʻī: ma ka mōʻaukala, ua hana ke kani i kona ala mai kahi leo "mechanical" leo i kahi leo "ʻoiaʻiʻo" e hoʻohana ana i kahi wai lele.
Me ke kōkua o nā leo modulate (ʻike ʻia ʻekolu ʻano nui o nā modulus - ka nui, ka nui a me ke ʻano) hiki i nā holoholona ke waiho i nā ʻike like ʻole i nā leo a lākou i hana ai a hoʻopaʻa i kona nui helu i nā hōʻailona pōkole. No ka laʻana, A. A. Nikolsky 2012 i nā hōʻailona kani o nā mamalia i loaʻa i ʻelima mau ʻano o ka modification amplitude: ʻo kona kaawale, hoʻomau, hōʻeha, ka heterogeneous a me multilevel. Hiki i nā ʻano like o ka amplitude hoʻololi ke kūlike i nā leo i hana ʻia e nā ʻelele o nā kauoha o ka mammals. ʻIke ʻia, loaʻa nā ʻano ʻano like ʻole i nā hōʻailona e hana ai i ka hana like.
Ma ka manawa like, ma nā makika i kēia lā, hoʻokaʻawale ʻia ke ala o ke kamaʻilio a me ke kamaʻilio ʻana, ʻaʻole wale ma ko lākou ʻokoʻa a ka lehulehu, akā, no kā lākou ʻōlelo huakaʻi ʻana a me ka hoʻokō ʻana i kahi hana hoʻoikaika e manaʻo e hoʻololi i ka hewa o nā lālā o ka ʻohana. Fabry, 1999 He mau ʻōlelo a kēia mau leo, e like me ka hōʻike ʻana iā N.I. Zhinkin o ke kamaʻilio leo leo o nā moʻo ma nā kahu ulu o Sukhumi. Hana ʻia ma hope o kahi pōhaku nui i loko o kahi manuahi manuahi, ʻo Nikolai Ivanovich i hana like me ka leo "monkey". Hoʻomaka koke ka poʻe kiaʻi o ka poʻe noho o ka poʻe aviary e hoʻopau ʻia e nā uaki kūlohelohe, a holo a lele paha nā holoholona. Ua manaʻo kēia mau leo e hoʻomaopopo ʻia ke kani e hana ana e kekahi, ʻo ia hoʻi, ua hoʻokū ʻia nā kamaʻilio. Hoʻoilo, 2001
Kuhi ʻia hoʻi, ma kahi ākea, kūpono kēia mau kani a i ʻike maoli ʻia ma nā palapala. Hāʻawi pinepine ʻia kahi hiʻohiʻona o ka nānā ʻana. Morozov, 1987 Ma kahi lā mahana lā, kahi nui o nā pōloli i loko o ka papa. Āmō koke maila ke ao a hoʻomaka mai ka ua. Nā huna nui ʻōlapa i ka malu ma lalo o kahi canopy. Ua kālai ʻia nā leo o kā lākou leo ma luna o kahi mea kākau. Ma kekahi lā ua lā, ka ua ʻole o ka ua, ua hoʻopuka hou ʻia kēia mau palapala paʻi e nā monikoli palaka. ʻO ka hopena, ke lohe nei nā mea nui i kā lākou uwē ʻana, holo koke lākou ma lalo o ka canopy. Akā, pehea e ʻoki ka mea i kēia, e like me NI Morozov, i loko o ka "ʻōlelo" a ka ʻōlelo monkey kekahi mau leo e hōʻike ana i ka "ua"? Morozov, 1987 A i ʻole ia he mea hōʻailona hōʻike ke alakaʻi iā ʻoe e peʻe? N.I. Ua manaʻo ʻo Tikh, ʻaʻole like ka poʻe, nā mākeke i nā ala e kamaʻilio ai: he mau leo a me nā neʻe o ke kino. Fabry, 1999
Nā ʻano hiʻohiʻona o ke kamaʻilio leo monkey
ʻAʻole kiko nā kamaʻilio ʻana ma nā mōʻī kiʻekiʻe. ʻO nā hōʻailona acoustic ʻole he ʻano iki ʻole ʻia, a hoʻemi ʻia nā hōʻike hoʻohālike. Friedman, 2012 ʻO kahi hiʻohiʻona o ka kamaʻilio hanana nonspecific i kapa ʻia ka "cry food" ʻo Ceylon macaques (Macica sinica) ʻO ke ʻano o ke anuanu ka puʻuwai ākea, he ʻano o ka euphoria i hoʻoulu ʻia e nā ʻike kumuwaiwai hou a i ʻole nā ʻano meaʻai. ʻO ka hōʻike ʻana o ka ʻike ʻole ʻole o ka hōʻailona ka mea kūʻokoʻa o kēlā me kēia ʻokoʻa i ka hoʻohālikelike o nā heluhelu i ka nui o ka hopena o ka hana kani a me nā hiʻohiʻona o nā leo ponoʻī. Eia nō naʻe, ʻaʻole hilinaʻi nā hōʻailona o ka hōʻailona i nā ʻano kikoʻī o nā mea ʻai, ʻo ia hoʻi, ʻo ka hōʻailona o ka mea i nā heluhelu ma kahi o ka manaʻo nui. Kēia kīnā ʻole kai kikoʻī e lawelawe ʻia me ka maikaʻi a me ka hiki ke kamaʻilio. I kahi kūlana kūpono loa, ua hoʻopaʻa ʻia ka hea ʻana ma 154 mai nā hihia 169. Ua hōʻike ʻia ka hopena maikaʻi o nā kānaka ʻē aʻe i ka uwē i ka 135 mai 154. ʻO nā lālā o nā kahu hipa i lohe i ka uwē ʻana mai ka lōʻihi mai 100 m Dittus, 1984
No laila, hiki i kekahi ke hoʻomaopopo i ka hōʻike nui a me ke ʻano o ke ala o ke kamaʻilio ʻana o nā makio (ma ke ʻano nui, i nā mōʻī niki ʻoki a nui, kani ke ʻano o ka leo i ka launa pūlima), a me ka like o kā lākou leo me ka hoʻonaninani ʻana i ke ʻano o ka kamaʻilio ʻana i nā kānaka. Eia nō naʻe, ua mau ka pilikia o ka wehewehe ʻana i nā hōʻailona kani holoholona: ua maopopo ka ʻike pono ʻana iā lākou e kekahi kanaka ma kāna "ʻano maʻamau" a me kāna ʻano wehewehe pono i ke kūlana (ka mea ʻaʻole i hui pū me ka ʻike ʻana i kēia kūlana e nā holoholona). Akā, inā he aha ka ʻoiaʻiʻo o ka hoʻomaopopo pololei a pololei i kahi kanaka o nā ʻano o ka holoholona i kona ʻano hea? Malia paha he mea maʻalahi wale nō ia o nā papa o nā uē a me nā kūlana i hana ʻia e ia e like me kāna mau kumumanaʻo (he mea koʻikoʻi nō ia) akā ʻaʻole ia nā ka hopena o nā manaʻo e pono ai e nā holoholona me kēlā mau manaʻo e loaʻa i kahi kanaka i kēia kūlana.
ʻO ia, ua hoʻohuli ʻia kahi pōkole maikaʻi inā hiki i ke kanaka ke hoʻonohonoho i nā kūlana a me nā leo e kūpono iā lākou ma ke kumu o kā lākou mau ʻano i hoʻohuli i kahi huaʻōlelo - ua pili kēia mau ʻano i nā holoholona. Koho ka nīnau a hiki i ke kūkulu ʻia ʻana o kahi ala hoʻokūkū no ka hoʻohālikelike ʻana i nā hōʻailona kani kūpono a me ka hoʻoholo ʻana i ka pili ʻana i ka maikaʻi o nā manaʻo o ke kanaka i kēia mau ʻōuli kani. Aia wale nō a hiki iā ia ke hōʻoia maoli i ka like o nā hōʻailona kūloko o ke kanaka a me nā holoholona a hōʻike i ka manaʻo kuhi ʻia e C. Darwin 2001 e pili ana i ka pilina o ke kanaka a me nā manaʻo.
I ka ʻōlelo ʻana i nā mea ola o nā mea ola o nā mō'ī, ua hōʻike pinepine ʻia ka ʻike nui ʻana o ka ʻike ʻana i ka ʻōlelo a lākou mea e ʻike nei. Fabry, 1999 Pehea kahi kamaʻilio o ke kanaka inā iho mai ia mai nā kūpuna maʻamau me nā moʻo? He aha ka mea e hoʻololi ai i kahi kanaka i loaʻa ai iā ia ka mākaukau no ka haʻi ʻōlelo? A i ʻole hoʻi e nalo aku nei e nā ʻano o nā mea nui i kēia manawa, no ka mea e nalowale ana i kēlā manawa.
E pili ana i nā kikoʻī o ka hoʻopaʻa leo ʻana o nā maketiki a me nā kānaka
Hoʻohālikelike ʻia me nā kānaka, aia ka larynx i kahi kiʻekiʻe loa i nā mōneke (ma ke ʻano, i nā chimpanzees). Zhinkin, 1998, Lenneberg, 1967 He mea kūpono kēia no ka mea hiki iā ʻoe ke ʻai a me ka hanu ma kahi like ʻole. ʻO ka hoʻohaʻahaʻa haʻahaʻa o ka larynx e wehe i nā manawa no ka haʻi maopopo ʻana o nā leo o nā ʻōlelo kanaka. I nā pēpē kanaka, kiʻekiʻe ke larynx, e like me ka chimpanzee, i mea e hiki ai iā ʻoe ke huki a me ka hanu i ka manawa like. Ma kahi o ʻekolu mau makahiki ka haʻahaʻa o ka larynx, a ua pili kēia me ka manawa o ka mana piha o ka pae leo o ka alelo. Ma ke kaulike, pono e ʻōlelo ʻia, ʻaʻole i loli ke kūlana o ka larynx i loko o ke ola ʻaʻole wale nō i nā kānaka: e like me ka hui o nā kānaka ʻepekema o Iapana, ʻike ʻia kekahi ʻano hoʻokaʻawale o ka larynx i nā chimpanzees. Burlak, 2011
E pili ana i ke kūlana o ka larynx no ka mea, he mau hypotheses. Wahi a ka mea i hiki ke koho ʻia, pono maoli kēia no ka ʻike ʻana i ke kani ʻana, no ka mea e ʻae i ka alelo e neʻe i loko o ka pualeka ʻōlelo - ʻelua a kūliu a kūwaha hoʻi, nā mea i hiki iā ʻoe ke hana i nā ʻano hana like ʻole o ka pūpiki waha a me ka pharynx kūʻokoʻa a me ka hoʻonui nui ʻana i ka hoʻonohonoho o nā phonemes hiki, ʻokoʻa i ka neʻe ʻana o ka leo, a i ka ʻaoʻao ʻē aʻe. ʻO kēia hoʻohaʻahaʻa i ka larynx e hiki ai ke hoʻoulu i nā leo kani lalo. Pēlā, hiki ke manaʻo ʻia ka noho haʻahaʻa o ka larynx i kahi hōʻailona ʻano - ʻo ia kekahi o nā mea hana no ka haʻi wahaheʻe leo leo. Burlak, 2011
Ma kahi o kēia mau ʻano anatomical, ʻo Barulin, 2012 hiki ke kamaʻilio e pili ana i ka waiho ʻana o nā diastems kūlohelohe i nā kānaka (ka haki ma waena o nā niho i loaʻa i nā fangs, ka laʻana, i nā chimpanzees), me nā moʻo Lenneberg, 1967, kahiʻokoʻa i ka ʻōpū o ke kanaka, a ua liʻiliʻi ʻo ia me ka Heidelberg. kanaka, paleoanthropic a me neoanthropic lapalapa o ka kolone o ka pōkole ma ka ʻāina thoracic, kahi e hōʻike nei i ka hala ʻole o ka hiki ke kāohi pono i ka kahe o ka lewa i kuhikuhi ʻia i nā kaula kīwila, i.e. i ka ʻole o ka sp kūloko, ka ʻaha ʻana i ke ʻano hanu i nā mō'ī ʻO MacLarnon, Hewitt, 1999 He mea nui hoʻi ia e hui pū ai nā moʻo me ka hōʻoluʻolu e like me nā lewa a me ka hanu Kelemen, 1961, Lenneberg, 1967, Deacon, 1997, ʻoiai ke ʻano o ka glottis kanaka i ua hana wale nō ma luna o ka hanohano Lenneberg, 1967, Deacon, 1997.
ʻO nā leo i nā mea nui
Ma kekahi mau ʻano o nā primate, me nā kānaka a me nā chimpanzees, i ka hoʻopili ʻia i nā lipia leo maoli, aia kekahi mau kaula kuhi hewa ʻole, hoʻomohala nui ʻia. I ka manawa like, ʻo kahi chimpanzee, ʻaʻole like me nā kānaka, hiki ke hoʻohana i nā pālua ʻelua o nā ligelet i ke kani kani ʻana ma ke kūʻokoʻa, ʻoiai ko lākou hoʻōho ʻana e pono ai ka nui o ka ea. Lenneberg, 1967 Ma ka poʻe kānaka, hiki ke hoʻohana ʻia nā kaula kelepona ma hope o kahi papahana aʻo holoʻokoʻa kūikawā, no ka laʻana, me ke mele ʻānō a i ʻole nā hopena o ka mālama ʻana e nā loea, i ka wā e pau ʻole nā kaula leo maoli. ʻO nā maʻi āpau āpau, koe wale nō nā kānaka, ua kapa ʻia ka ʻāʻā (or laryngeal) mau pēpē de Boer, 2011, ka mea e hoʻokumu hou nei i ka ulu hou ʻana i ke ʻano o ka leo, ma muli o ia mau hiʻina o nā ʻano resonance e hoʻohuli a kokoke loa ia, kahi e hoʻopilikia hewa ai i ka hoʻokaʻaka ʻana o nā kani e ka wana.
ʻO ka hoʻolālā "pololei" a me ka hana pono ʻana o ka mea hana kaʻa hiki ke lilo nui wale no ka hana ʻana o ka ʻōlelo, akā no kona ʻike. ʻO ka kueū ma waena o nā ʻano like ʻole o nā akoustic e ʻike nei a me ka ʻike maopopo ʻole o ka ʻike ʻana i nā mea phonetic o ka ʻōlelo a kekahi kanaka i alakaʻi i nā ʻano o nā ʻano like ʻole o ka manaʻo o ka manaʻo o ka haʻi. Sorokin, 2007 ʻO ka manaʻo i ka wā e ʻike ai i ka haʻi ʻōlelo ma kekahi ala e hoʻohana ai i ka ʻikepili e pili ana i ka ʻano o nā ʻano o ka haʻi ʻōlelo, ua hoʻokumu ʻia i kahi hiki o ke kanaka e aʻo i ka haʻi. ʻO ke ʻano o ka mea i kapa ʻia ʻo ka ʻōlelo kūloko, ʻo ia hoʻi, i ke ʻano o ka haʻi ʻana i ke ʻano "lemu" i ka ʻōlelo heluhelu, a he mea nō hoʻi kekahi. Ua loaʻa pū ka nānā ʻana i ka uku hoʻolimalima o nā hana kūlohelohe a me nā ʻano kūlohelohe ma ke kaʻina o ka hoʻonaʻauao a i ʻole ʻike ʻia e pili ana i ka ʻōlelo.
Ua ʻike loa nā poʻe neurologists a me nā mea lapaʻau e haʻi pū me ka paresis (paralysis) o nā ʻuhane a i ʻole a intraoral muscle, ʻaʻole i pā ʻia ka naʻauao ʻōlelo. No ka laʻana, me ka paresis o nā ʻāʻī e mālama i ka neʻe o ka ʻāʻī o lalo, hana ka leo o ka leo labial ma muli o ka nui o ka neʻe o ka lehelehe. Hoʻomaka e hana i nā niho niho me ka palila paʻakikī paʻakikī, i kekahi mau hihia, mau ke kanaka i ka naʻau o kā lākou ʻōlelo. I kekahi manawa ua hoʻihoʻi hou ʻia nā mea maʻi me ka larynx i kā lākou haʻi ʻōlelo ʻaʻole wale ka hoʻokaʻawale ʻana i waena o nā mea hoʻohalike a me nā kuli pepeiao, akā hiki nō hoʻi i nā kikoʻōlelo waha ʻo Sorokin et al., 1998 a hiki ke mele aku. Aia nā hōʻike e hoʻololi ana i ka alinalā i lawe ʻia me ka prosthesis plastik i ʻae i ka mea maʻi e hoʻomau i ka haʻiʻōlelo. Sorokin, 2007 Ke hōʻike nei kēia mau ʻike āpau i ka nui o ka manawa i ka hoʻoponopono ʻana i ka ʻikepili a me ka paʻa o ka ʻōnaehana o ka ʻike a me ka hanauna o ka haʻi i ka laulā.
No hea mai ka ʻōlelo
ʻO ke kumumanaʻo o ka hōʻike kūloko i hāpai ʻia e V. N. Sorokin 2007 e hoʻohui i nā ʻōnaehana o ka hoʻokumu waha a me ka ʻike a hiki iā mākou ke hoʻomaopopo i ka ʻano o ka hoʻokū ʻana i hōʻike ʻia ma luna nei. ʻO ka ʻōnaehana kūloko he mea nui o ka ʻōnaehana mālama articulation, ka hāʻawi ʻana i ka kāohi a me ka hoʻoponopono ʻana i ka ʻike ʻana i nā ʻano ʻalā hewa ʻole ma ka hoʻoponopono ʻana i nā pilikia kūlike: "proprioception - control" a "acoustics - control". No ka hanana kūleʻa, pono ke kumu hoʻohālike o loko o ka ʻikepili o nā mīkini, aerodynamics, acoustics o ka hoʻokumu waha ʻana a me nā phonetics o ka ʻōlelo. Loaʻa inā inā loaʻa ka ʻike acoustic, ʻaʻohe mea e pono ke ana i ke ʻano āpau o ke kamaʻilio ʻōlelo - ʻike nui e pili ana i ke kūlana o nā lehelehe, lalo haʻahaʻa a me mua o ka alelo. No laila, ʻo ka hoʻonā ʻana i nā pilikia o ka hoʻoponopono ʻana i ka articulation a i ʻole ka hoʻopaʻi ʻana i ka mau hana kolohe, nāwaliwali nā koi no ka hōʻoia o nā hōʻailona proprioceptive.
Hoʻonui kēia i ka hiki i ka ʻōnaehana loea i hiki ke hoʻoponopono i nā pilikia i hiki ke pale i ka maikaʻi o ka hōʻailona ʻōlelo i hāpai ʻia a me kona hoʻokō ʻia me nā hana phonetic paʻa i kēia ʻōlelo. Sorokin, 2007 Ke hoʻohana nei i kahi hoʻokolohua hoʻokūkū, hōʻike ʻia hoʻi ke ʻano o ke ʻano o ka haʻi ʻōlelo, i hōʻike ʻia e ka hoʻopau ʻana i ka pilikia invers ka hoʻohana ʻana i ka ʻikepili a acoustic a me articulatory, aia i kahi ʻae maikaʻi a me nā hopena i loaʻa ma ke kumu o nā ʻimi kūmole wale nō. ʻO ke ʻano kēia, hiki ke kūpono i kahi hui o ka ʻike a me ka hanauna o ka ʻōlelo maoli. Ma ke kaʻina o kēia mau noiʻi nei, ua ʻike ʻia hoʻi e kū pono ʻoi i ka hoʻonāukiuki i ka pilikia kūlohelohe, hiki ʻoe ke hoʻohana i nā kaʻina hana maʻamau wale nō, akā i ka ʻina i kapa ʻia. Atal et al. 1978 ʻO kāna manaʻo no ka hoʻālikelike ʻana i kahi o nā kikoʻōlelo ma waena o nā vectors i hāʻawi ʻia i nā ʻāpana articulatory a me nā vectors e pili ana i nā ʻāpana akou. Ua hiki i ka mea, e hoʻomaka ana mai ka wā babble, ka hoʻohālike o loko, me ka hoʻohana ʻana i ka hoʻokolokolo a me ka hala hewa, nānā ke kaʻina hana i ka hoʻololi ʻana i nā dimomical anatomical o ka pākuʻi leo a hoʻoponopono i nā ʻike o ka "puke puke".
ʻO nā hoʻohālike o ka hoʻihoʻi ʻana o ka leo leo ma hope o ka lawe ʻana o ka larynx i hōʻike pū i ka hikiwawe o ka noho hoʻokele ʻana i ka waha o ka waha, hiki ʻole ke nānā wale i nā loli o nā makahiki i ke ana o ka pālaha o ka haʻi, akā e hoʻololi nei i ke ʻano o ke ʻano kūlohelohe. Ma kēia hihia, ʻike ʻia ka hana o kahi hua leo hoʻohālikelike e ka sphincter, i hoʻokumu ʻia e ka esophagus a me nā uaua-compressors o ka pharynx, ka mea e hoʻoiho i nā hana maikaʻi o nā uaua o ka larynx mamao. Sorokin, 2007 Ke ʻōlelo nei kēia mea āpau i ke koho ʻana i ka "function", ʻo ia hoʻi, ʻo ka pono e ʻōlelo ai, i hoʻoholo nui ʻia i ka "ʻano" No laila, ʻo ka hoʻopaʻapaʻa e pili ana i ka nalo ʻana o nā mako a hiki i kekahi manawa i ko mākou mau kūpuna o ka apili puʻupuʻu ua hoʻonohonoho pono ʻia e kamaʻilio i ke kumu no ka hapa ʻole o kā lākou ʻōlelo. Ma ke ʻano, ʻaʻole ka pono o ka ʻōlelo ("hana") ʻaʻole i alakaʻi i ka loli loli ʻana. Ma ka ʻike, hiki i ka ʻōlelo ke hoʻomaka i ke ʻano ma mua o ka hoʻololi ʻana o ka anatomical, kahi ʻike maoli ʻia i ka wā e hoʻohālikelike ai i ke kanaka me nā mōkole ʻole ʻōlelo, a ʻo ia nō ka hopena (a me ka hōʻailona) o ka hoʻomohala ʻōlelo, ʻaʻole ke ʻano no kona hoʻokumu ʻana.
ʻO nā manaʻo a me ke kumu o ka ʻōlelo
ʻO kēia kanaka a me nā mau kaile i kēia manawa he ʻokoʻa i ka hoʻolālā o ka ʻikepili kamaʻilio a me ke hiki ke kamaʻilio maikaʻi. Akā he aha ka ʻōlelo, ka ʻōlelo a ke kanaka, i ka manawa i hoʻomaka wale ai ke kanaka e kū i waho o ka honua holoholona? He aha ka ʻokoʻa a me nā kūlike ma waena o nā leo i hana ʻia e nā holoholona o kēia mau hanana i nā ʻano like ʻole, ʻo ia hoʻi nā mea pili kokoke i ke kanaka - nā mōʻī, mai nā leo o ke kamaʻilio kanaka? Noho ka nīnau no ka hoʻomaka ʻana o ka ʻōlelo i nā mea noʻonoʻo he nui, akā ua hoʻokaʻawale ʻia a ʻokoʻa loa. I waena o nā manaʻo he nui, hiki i ka mea ke haʻi i ka ʻepekema o ka hoʻomaka ʻana o ka manaʻo o ka ʻōlelo a me ka ʻatikala o interjections e hoʻomōhala ana. ʻO ke kūpuna kēia moʻomeheu ʻo Jean-Jacques Rousseau (1712–1778). Ma kāna ʻōlelo aʻo i ka hoʻomaka ʻana o nā ʻōlelo, ua kākau ʻo Rousseau 1998 i ka ʻōlelo mua o ke kanaka, ka ʻaha kanaka nui loa, ʻike nui a ʻōlelo wale nō, he kāhea o ke ʻano ponoʻī. No ka wā i hū ʻia ai kēia uē i ke kanaka wale nō ma ka mana o kekahi ʻano ʻano ʻē i nā hihia nui e noi ana i ke kōkua e pili ana i ka pōpilikia nui a i ʻole ka ʻeha nui, ua ʻike pinepine ʻia lākou i kēlā me kēia lā, kahi e noho ai nā manaʻo maʻalahi.
I ka manawa i hoʻomaka ai nā manaʻo o kahi kanaka e pālahalaha a lilo i mea paʻakikī loa, i ka wā i hoʻokau ʻia ai kahi kamaʻilio ma waena o ka poʻe, hoʻāʻo lākou e ʻike i nā hōʻailona he nui a me kahi ʻōlelo e ulu ana. Ua hoʻonui lākou i ka nui o ka loli leo a hoʻohui ʻia i nā ʻano leʻalima iā lākou ma muli o ko lākou ʻano maoli a ʻike ʻia ko lākou ʻano i ka precondition. Russo, 1998 Ua hoʻokumu ʻia ka ʻepekema o Russo a ua lilo ʻo ia i ka manaʻo o ke kumu kūlohelohe. ʻO kekahi o nā loio o kēia ʻatikala, ʻōlelo ʻo ka Linguist Lūkini D. N. Kudryavsky (1867–1920) i manaʻooʻi, he ʻano ʻōlelo mua loa o ke kanaka. ʻO nā hopohopo nā huaʻōlelo koʻikoʻi loa i kau aku ai nā poʻe mua i nā ʻano like ʻole i kekahi kūlana kūikawā. ʻO Stepanov, 1975 Wahi a Kudryavsky, i loko o nā pūnoho leo me nā huaʻōlelo pili pū kekahi. Ma hope aku, i ka hoʻololi ʻana i nā huaʻōlelo i loko o nā huaʻōlelo, ke kani a me nā ʻano, ua hoʻohuli ʻia kēia ʻano me ke ʻano o ka haʻi ʻana i nā huaʻōlelo. Stepanov, 1975
ʻLelo a nā kūpuna
Eia nō naʻe, ua lawa ka ʻōlelo o nā manaʻo o nā holoholona o kēia wā, ʻo ia mau moʻolelo a me ke ʻano, ʻo ke ʻano o nā kūpuna kanaka, i hiki ai iā lākou ke hoʻoponopono i ko lākou mau pilikia a pau. Ke haʻalele nei i ka nīnau o ke kumu a i ʻole ka mana o ka hoʻohou i ka ʻōlelo a ka poʻe i alakaʻi i ke ʻano o ka ʻōlelo kanaka, e hoʻi mākou i ka nīnau kumu o ke ʻano a me ke kumu “loea” no ka hoʻolālā ʻana i ke kani maikaʻi. Ua mālama paha ke kanaka i ka pūnaehana o ka launa pū ʻana o ka leo me ka hoʻomau, e hoʻomau ana i ka launa pū ʻana me he ʻano la o ka hoʻolaha ʻana o nā manaʻo, i kū like pū me ke ʻano kūʻokoʻa kūwaho o ka haʻi waha ʻana o ka haʻi? Ma ke ʻano o nā ʻōlelo maʻamau o nā poʻe hou, ua ʻike maopopo ʻia ke ʻano o ka ʻōpū. Mahalo iā ia, hiki ke hoʻomaopopo ʻia inā ʻoliʻoli a makaʻu paha ka mea ʻōlelo, huhū, makaʻu ʻia, hopohopo, a pēlā aku hiki ke hōʻailona ʻia kēia māhele ʻoiai ʻaʻole hiki ke hoʻohālikelike i nā huaʻōlelo no ke kumu a kekahi paha.